اورامان؛ شگفت انگیز با معماری بومی

خانه های پلکانی، استفاده از مصالح بومی در ساخت و سازها، فرهنگ اصیل و دست نخورده مردم از ویژگی های منحصر به فرد روستای اورامان در دامنه رشته کوه های زاگرس در شهرستان سروآباد از توابع استان کردستان است که چشم هر بیننده ای را به خود جلب می کند.

استان کردستان با توجه به شرایط ویژه جغرافیایی و موقعیت خاص مکانی و زمانی دارای دیدنی های بسیار زیاد طبیعی و آثار باستانی است که البته وجود روستاهای شگفت انگیز در این استان شامل پالنگان، اورامان و همچنین آثار باستانی همچون غار کرفتو، قلعه زیویه و عمارت های قدیمی از جمله ویژگی های خاص این استان به شمار می رود.
یکی از دیدنی ترین مناطق استان کردستان که هر ساله پذیرایی خیل عظیمی از مسافرین و گردشگران داخلی و خارجی است روستای است در دل رشته کوه های زاگرس و ابتدای حوزه آبریز یکی از بزرگترین رودخانه های استان و در دل کوه های سر به فلک کشیده.
معماری خاص و برگرفته از شرایط منطقه، وجود مراسم و آئین ویژه پیر شالیار که هر ساله در دو نوبت و در فصل های بهار و زمستان اجرا می شود، فرهنگ غنی، پوشش محلی مردم ساکن در این منطقه در کنار سایر موارد از جمله ویژگی هایی است که نام اورامان را به آوازه ای جهانی رسانده است.
در میان جاده های پر پیچ و خم و بعد از پشت سر گذاشتن راهی بس طولانی و طی مسیری طاقت فرسا قدم به منطقه ای می نهی که اسم آن را اورامات تخت نهاده اند، عنوانی که به هیچ وجه بیانگر وضعیت منطقه نیست، چرا که این منطقه نه تنها تخت نیست بلکه با شیبی تند و وجود کوه های بسیار بلند از هر بیننده ای پذیرایی می کند.

اورامان تخت روستایی از توابع بخش اورامان شهرستان سروآباد در استان کردستان است که در 60 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مریوان و ۱۷۰ کیلومتری سنندج مرکز کردستان واقع شده است.
این روستای زیبا و شگفت انگیز در ارتفاع ۱۴۵۰ متری از سطح دریاهای آزاد قرار گرفته است و اقلیمی معتدل و کوهستانی دارد. آب و هوای آن در فصل بهار و تابستان بسیار مطبوع و دلپذیر است و زمستان آن بسیار سرد و طولا‌نی است و در بعضی از سالها بارش برف در این روستا تا اندازه ای است که برای چند روزی دسترسی به آن امکان پذیر نیست.

روستای اورامان از جنوب غربی به ارتفاعات اورامان تخت و از شرق به ارتفاعات کوسالا‌ن محدود می‌شود. اورامان سرزمینی وسیع و کوهستانی است که سراسر جنوب کردستان را دربرگرفته است و روستای اورامان بخشی از این سرزمین وسیع به شمار می‌آید.
اورامان در زبان کردی “هورامان” تلفظ می‌شود که در ترجمه این واژه اینگونه آمده است که “هور” به معنی اهورا و “مان” هم به معنی خانه است و هورامان را به معنی خانه و سرزمین هم معنی کرده اند.
روستا اورامان قدمتی دیرینه در تاریخ دارد و وجود آثار و بقایای آتشکده‌های فراوان در اطراف آن نشانگر این موضوع است که مردم این نواحی پیش از گرویدن به اسلا‌م زرتشتی بوده‌اند. این سرزمین در گذشته قلمرو فرمانروایان و سلا‌طین محلی بوده که با اقتدار بر آن حکمفرمایی می‌کردند به همین دلیل این روستا را اورامان تخت یعنی پایتخت یا مرکز سلطنت نامیده‌اند و به روایتی دیگر اورامان در گذشته های دور شهری پر جمعیت بوده که به عنوان مرکز حکومت اورامی ها در این منطقه استفاده می شده است.
وجود مقبره پیرشالیار در روستای اورامان تخت که هر ساله در دو نوبت خیل عظیمی از مردم سایر مناطق کشور را برای برگزاری مراسم عروسی پیر به این روستا می کشاند از ویژگی های ارزشمند روستای اورامان تخت است که مراسم عروسی پیر در آخرین چهارشنبه منتهی به 15 بهمن ماه برگزار و دیگر مراسم در آخرین چهارشنبه منتهی به 15 اردیبهشت برگزار می شود که مردم محلی آن را “کمسای” می نامند.

برگزاری این دو مراسم که با آئین های خاص و ویژه همراه است از سالیان گذشته تاکنون رواج داشته و هر سال نیز با شکوه خاصی برگزار و مردم بسیاری را از داخل کشور و سایر کشورهای خارجی به این منطقه می کشاند.

در کنار برگزاری مراسم پیرشالیار، معماری خاص و پلکانی روستای اورامان تخت از دیگر ویژگی های است که این روستا را به منطقه ای زیبا در کشور تبدیل کرده و به حق باید آن را هزار ماسوله کردستان نام نهاد.

تمامی خانه های روستای اورامان تنها با استفاده از سنگ و چوب ساخته شده و در دیوار منازل مسکونی سه تا چهار طبقه هیچ خبری از گل و سیمان نیست و مردان سخت کوش روستا از الهام از طبیعت منطقه که برگرفته از کوه های سخت و خشن است و با دستان هنرمند خود به این سنگ های بی جان زیبایی بخشیده و به شیوه ای کاملا دیدنی آنها را روی هم قرار داده اند و ضمن رعایت اصول مقاوم سازی خانه های سه تا چهار طبقه را بنا نهاده اند.

فضای زندگی ساکنان روستا با محیط طبیعی آن و همچنین نحوه معیشت و فعالیت‌های اقتصادی آنان آمیخته است به طوری که در خانه‌ها علا‌وه بر محل استراحت، اتاق‌ها، سرویس‌های بهداشتی و آشپزخانه عموما طویله، انبار غله، انبار علوفه و حتی مکانی برای قرار دادن دارهای عمودی قالی و دستگاه‌های گلیم و جاجیم‌بافی تعبیه شده است.
اورامان‌تخت با باغات سرسبز و زیبایش که به صورت پلکانی و در بافت مسکونی خانه‌ها و بعضا در اطراف روستا قرار گرفته‌اند یکی از مناطقی است که در تولید انار، انگور و گردو سرآمد استان کردستان به شمار می رود و بخشی از درآمد مردم روستا از این محل و بخشی هم از طریق بافت صنایع دستی تامین می شود.

اورامان‌تخت از دیرباز تجلی‌گاه موسیقی اصیل کردی، اورامی و تمدن غنی استان کردستان کردستان بوده و موسیقی و رقص در میان اهالی این روستا جایگاهی قابل تامل و ویژه دارد به گونه ای که اکثر قریب به اتفاق مردان روستا در لابه لای کارهای روزمره زیر لب “سیاچمانه” می خوانند.

سپاه چمانه، چپله و کنالیل از مهمترین گونه های رایج موسیقیایی این سرزمین است که البته در این گونه های موسیقی از سازها کمتراستفاده شده و بیشتر هنر فردی و خلاقیت نمود و عینیت دارد و امروز هم این نوع موسیقی مورد توجه جدی هنرمندان برجسته به ویژه کردزبان ها قرار دارد.
رقص گروهی که در زبان محلی به آن “هلپرکی” می گویند، بدور از هرگونه ابتذال یکی از ویژگی‌های بارز مردم مناطق اورامان تخت به شمار می‌آید و معمولا در مراسم شادی و همچنین عید نوروز مردم با برپایی جشن اقدام به هلپرکی نموده و همه اهالی به صورت جمعی در این مراسم حاضر می شوند.
اورامان تخت یکی از مناطق ویژه استان در بخش صنایع دستی است و به دلیل عدم دسترسی مردم به شهرها در سالیان گذشته، وجود صنایع دستی که امروز هم از آنها استفاده می شود در این منطقه رواج بیشتری داشته است و مهمترین صنایع دستی اهالی این روستا گیوه، فرنجی، نمد، قاشق و چنگال چوبی، جاجیم، سبد و پنجره‌های چوبی سنتی است.
پوشاک مردم این روستا همانند پوشش سایر مردمان کردستان در طرح‌ها و رنگ‌های شاد و زیبا است و این پوشش در مردان شامل چوخه، پانتول، ملکی شال، دستار، فرنجی و کله‌بال است و در زنان نیز شامل جافی، کلنجه، شال کلکه، دستار و پیراهن بلند و همچنین زیوارآلا‌ت مختلف و رنگارنگ است.
در گذشته های نه چندان دور مردم ساکن در این منطقه تمامی پوشاک را در محل تهیه و از ان استفاده می کردند که متاسفانه ورود پارچه های صنعتی به بازار در حال حاضر این رویه کم رنگ شده و به غیر از بافت چوخه رانک و گیوه هیچ خبری از بافت پارچه های زیبای محلی در میان نیست.