عزیز بناییان

استاد عزیز بناییان معمار عزیز بنایان ملقب به استاد عزیز معمار در سال 1259 خورشیدی (1881 میلادی) در یک خانواده یهودی خیراندیش در تهران پا به عرصه وجود نهاد.

زمان تولد وی مصادف با سی و هفتمین سال سلطنت ناصرالدین شاه پنجمین پادشاه از دودمان قاجار بود. پدرش اسحق به شغل معماری اشتغال داشت و نیز مالک حمامی در منطقه سرچال بود. طبق تحقیقات و یادداشت های مهندس جهانگیر بنایان، حرفه بنایی از دیرباز در خاندان بنایان از دوران حکومت صفویه بصورت موروثی ادامه داشته است.

با استناد بر مندرجات شجرنامه خاندان بنایان در واپسین سال های قرن یازدهم خورشیدی، هنگام انقراض سلسله صفویه و حمله اشرف افغان به مناطق خراسان (سبزاوار امروز واقع در دویست کیلومتری مشهد)، آقا بیهقی معمار همراه با خانواده، به مناطق امن تر ایران (شهر شیراز) که نسبتاً از آرامش بیشتر برخوردار بود کوچ نمودنند.

فرزند او «بخشی بنا»، سپس نوه اش «منشه بنا» و پس از او «الیاهو بنا» در شهر شیراز به حرفه معماری مشغول و توسط آن امرار معاش می نمودنند.

منشه بنا در دوران فعالیت خود در شیراز کنیسایی را به نام «منشه» احداث نمود، که بعدها به کنیسا «کهنیم» تغییر نام پیدا نمود و با وجود گذشت سالها این کنیسا به عنوان قدیمی ترین کنیسا یهودیان در شیراز پا برجاست و کماکان فعالیت های مذهبی در آن اجرا می شود.

فرزند الیاهو، استاد اسحق معمار در اواسط قرن نوزدهم میلادی مقارن با شکل گیری حکومت آقامحمدخان قاجار به پایتخت جدید (تهران) کوچ نمود، وی در تهران ازدواج نمود و از میان شش فرزندانش فقط، استاد عزیز و برادرش استاد پینحاس به حرفه معماری روی آوردند.

عزیز بنایان (معمار) پس از رسیدن به سن بلوغ، طبق روال آن دوران نزد پدرش به عنوان وردست به کار بنایی مشغول شد. دیری نپایید، عزیز جوان پس از کسب تجربیات لازمه و تبحر در کار معماری مستغلاً در این حرفه به فعالیت پرداخت.

استاد عزیز در سال 1285 خورشیدی، در عنفوان جوانی با همسرش راحل از خانواده میکائیل ازدواج نمود، ماحصل این پیوند شش پسر و هفت دختر بود. در بین فرزندان وی مهندس جهانگیر بنایان حرفه پدر را برگزید و به عنوان اولین فارغ التحصیل رشته معماری از دانشگاه تهران موفق شد تحصیلات عالیه را انجام هد.

استاد عزیز (معمار) بنایان یکی از معدود معمارانی بود که در حرفه خودش صاحب سبک بود، وی به جهت خلق آثاری ارزنده و مدرن در صنعت ساختمان سازی با بهره گیری از معماری اروپایی (که به تازگی مرسوم شده بود) و آمیختن آن با سبک معماری ایران، فعالیتی شاخص و پرثمری را از خود به نمایش گذاشت .

موفقیت وی در این امر به حدی توسعه پیدا نمود که چند کمپانی اروپایی در دوران حکومت رضا شاه، هنگام انجام پروژه های ساختمانی در تهران اغلب از این استاد معمار یهودی جهت همکاری دعوت به عمل می آوردند.

ناگفته نماند استاد اسحق پدر استاد عزیز یکی از معماران موفق در دوران قاجار به شمار می رفت، او هم در ارتباط با کارهای ساختمانی همکاری تنگاتنگی را با آرشیتکت های اروپایی تجربه کرده بود و همین امر تأثیر بسزایی در توسعه دانش معماری خود و پسرش (استاد عزیز) گردید.
استاد عزیز (معمار)، محل کار خود را در مرکز محله یهودیان تهران (سرچال) در قهوه خانه یعقوب قهوه چی قرار داده بود، تا بدین وسیله، بیشتر از حال و احوال دیگر همکیشان خود باخبر باشد. همچنین هنگام قبول پروژه های ساختمانی، افرادی که جویای کار بودند به قهوه خانه مراجعه می کردند و وی آنان را به عنوان کارگر ساختمانی استخدام می نمود و نیز بارها در امور خیریه جهت حمایت از خانواده های بی سرپرست و یا کم درآمد، در رساندن کمک های لازمه به آنان شخصاً اقدام می نمود.
استاد عزیز در سال 1324 منزل مسکونی خود را از سرچال به خیابان ژاله، چهارراه آب سردار منتقل نمود. و اوقات فراغت خود را در قهوه خانه یعقوب قهوه چی می گذراند یکسال بعد برای ساکنین یهودی منطقه دروازه شمیران و خیابان آب سردار که فاقد مدرسه و کنیسا بودند، با همفکری چند تن از دوستانش، تصمیم به ایجاد یک واحد آموزشی، فرهنگی و مذهبی گرفت. از این رو شخصاً زمینی را خریداری نمود و آنرا به جامعه یهودیان هدیه کرد. پس از تأمین مخارج ساختمان از طرف دیگر خیراندیشان جامعه، اقدام به ساختن کنیسا و مدرسه فخردانش نمود.
استاد عزیز معمار (بنایان) طی نیم قرن فعالیت پربار در حرفه بنایی و معماری با خلق آثار ارزنده و منحصر بفرد، توانست نام خود را به عنوان یک معمار یهودی نوآور در تاریخ معاصر (معماری) ثبت نماید.
در حال حاضر، بیشترین بناهای بجا مانده از وی به واسطه داشتن نمای زیبا و سبک معماری ویژه، در ردیف آثار ملی و تاریخی، تحت پوشش سازمان میراث فرهنگی ایران قرار دارد. مهمترین این آثار، ساختمان های (دو ضلع جنوب غربی و شرقی) میدان حسن آباد می باشد که در سال 1303 شروع به ساخت و در سال 1312 به اتمام رسید. (طرح از قلیچ باقلیان، مهندس محاسب آرشیتکت ارمنی، لئون تادوسیان و معمار آن استاد عزیز معمار بود).

همچنین ساختمان پستخانه مرکزی، واقع در ضلع شمال شرقی میدان توپخانه (امام خمینی) که مسئولیت معماری آنهم توسط استاد عزیز انجام گرفت.

و نیز ساختمان هتل و کافه نادری بود که طرح و اجرا آن توسط وی انجام گرفت.

استاد عزیز معمار، در راستای فعالیت های شغلی خویش به ویژه در جامعه کلیمیان تهران با بنا نمودن چندین مرکز مهم فرهنگی، اجتماعی و مذهبی توانست کارنامه خدمات خیراندیشانه و اجتماعی خویش را پربارتر کند. بسیاری از این بناها به واسطه داشتن طراحی زیبا و شکیل، اجرای معماری دقیق و مستحکم و به ویژه نشأت گرفته از بافت فرهنگی و سنتی ایرانی، بسیار چشمگیر و تحسین برانگیز است.
وی با استفاده از استعداد و نوآوری هایش، در سال 1913 میلادی کنیسا حیم را بنا نمود.این مکان مقدس به جهت ویژگی های معماری و ساختاری، یکی از یادگاری های معماری اواخر صده گذشته تهران محسوب می شود. و به همین دلیل در سال 2004 میلادی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری این بنا را جزو آثار ملی ایران به ثبت رسانده است.
در سال 1911 انجمن کلیمیان تهران (حبرا)، مسئولیت ایجاد بیمارستان کانون خیرخواه را در قطعه زمینی که از طرف «حاجی یشوعا»، بدین منظور اهدا شده بود، به استاد عزیز معمار (بنایان) واگذار نمود و نیز مسئولیت ساخت دو زیارتگاه مهم یهودیان، «سارا بت آشر در اصفهان» و بخشی از زیارتگاه استرومردخای (سالن ورودی به زیارتگاه) در همدان را پذیرفت و به انجام رسانید.
پس از پایان جنگ جهانی دوم در سال 1945وی جهت زیارت بیت المقدس به اتفاق همسرش با اتومبیل از طریق عراق و سوریه عازم اورشلیم شد. بعدها سفرهایی را به اقصی نقاط دنیا، اروپا و آمریکا انجام داد، گفتنی است در بین کلیمیان ایران وی از نخستین افرادی بود که برای داشتن روادید (پاسپورت) اقدام نمود.
فعالیت های شغلی استاد عزیز در دوران بازنشستگی و کهولت کم و بیش ادامه داشت، اما فعالیت های خیراندیشانه و اجتماعی وی حتی تا واپسین سال های حیاتش ادامه پیدا نمود.
استاد عزیز معمار (بنایان) در زمستان 1346 خورشیدی (1968 میلادی) در 87 سالگی چشم از جهان فرو بست.