نگاهی به کلیسای «سنت باسیل»، نماد تاریخی روسیه
کلیسای جامع «سنت باسیل» یکی از نمادهای کشور روسیه به حساب می‌آید که با قدمتی بالغ بر 450 سال، در میدان سرخ مسکو واقع شده است.
«کلیسای سنت باسیل» به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین بناهای تاریخی روسیه، به دستور «ایوان چهارم» مشهور به “ایوان مخوف” به عنوان نمادی از فتح خانات قزان (دولت تاتار قرون وسطایی) و برای تشکر به خاطر شکست قوم سپاهیان جنگجوی مغول ساخته شد.
اگرچه در برخی منابع سال ساخت این بنای تاریخی، 1561 میلادی عنوان شده است، اما تاریخ دقیقی درباره زمان ساخت این کلیسا توسط مورخان روس ثبت نشده و همین امر باعث می‌شود برای تخمین زمان ساخت این کلیسا از چوب و سنگ، به داستان‌ها متوسل شویم.
بر اساس یکی از این نوشته‌ها، هنگامی که «ایوان مخوف» از اردوهای مغولان قزان بازمی‌گردد، دستور ساخت کلیسایی با سه ساختمان شامل هفت گنبد را می‌دهد که در محل کنونی آن در دماغه‌ی مسکو قرار داشت.
نخستین نشانه‌های قابل‌اعتماد مبنی بر ساخت کلیسایی با نام “شفاعت باکره مقدس” که اکنون با نام “کلیسای سنت باسیل” شناخته می‌شود، به پاییز 1554 بازمی‌گردد. طبق تحقیقات، بنای اولیه این ساختمان از چوب ساخته شده بود، اما شش ماه بعد از پایان ساخت این کلیسا، در بهار 1555 میلادی، دستور ساخت کلیسایی از سنگ داده شد که ساخت آن تا سال 1561 ادامه داشت.
بر اساس این روایت، دو معمار روس به نام “بارما” و “پوستنیک” بنای این کلیسا را برای نخستین‌بار ساختند، اما در برخی نوشته‌های دیگر ادعا شده هر دوی این معماران در واقع یکی بودند.
بر اساس این روایت، ایوان مخوف پس از اتمام کار ساختمان چشم این معماران را از کاسه درآورد، چرا که نتوانسته بودند بنایی زیباتر طراحی کنند که البته به نظر می‌رسد این تنها یک افسانه و به دور از واقعیت باشد.
ساخت این کلیسای سنگی تنها شش سال طول کشید و کار ساخت آن فقط در طول ماه‌های گرم انجام می‌شده است. بنای این کلیسا از آجر ساخته شده و زیر بنای آن، زیر زمین و برخی بخش‌های دیگر از سنگ سفید ساخته شده است.
ساخت کلیسا در پاییز 1559 تقریبا به اتمام رسید که این تاریخ مقارن بود با جشن شفاعت حضرت مریم (س) که در آن تمام کلیساها، حتی کلیساهای نیمه‌تمام تقدیس می‌شدند. طی این جشن هر کلیسا نام یکی از مقدسین را به خود می‌گرفت و به این ترتیب نام کلیسای جامع جنوبی، “سنت ترتینه” نام گرفت.
محققان نظریه‌های مختلفی برای علت این نامگذاری مطرح کردند. یکی از آنها وجود کلیسایی چوبی تا سال 1554 در همان مکان بود که به افتخار فتح شهر مغولان و شکست سپاه قزان ساخته شده بود که “سنت ترتینه” نام داشت. بنابراین یکی از بناهای کلیسای جامع جایگزین آن باید “سنت ترتینه” را به عنوان نام خود می‌پذیرفت.
چهار گنبد این کلیسا نام خود را از مقدسینی گرفتند که در جنگ با قزان‌ها شجاعت به خرج داده بودند. “سپرین و جاستین”، “گریگوری” (روشنفکر بزرگ ارمنی)، الکساندر سیوریسکی و پیشگامان قسطنطنیه (با نام‌های الکساندر، جین و پاول) مقدسانی بودند که نام‌شان بر این چهار بنا گذاشته شد.
سه محراب دیگر نیز به نام دو تن از امپراطوران روسیه و جشن نزول خداوند بر اورشلیم نامگذاری شد. اما ساختمان اصلی کلیسا با نام “شفاعت مریم مقدس” برای شکرگزاری پیروزی در جنگ با قزان‌ها نامگذاری شد که محراب‌های دیگر کلیسا نیز امروز با همین نام شناخته می‌شوند.
در نوشته‌های مربوط به این کلیسا اشاره شده که بنای آن در کنار دره واقع شده است؛ درهای که امروز اثری از آن در کنار کلیسا دیده نمی‌شود. این دره در کناره‌های دیواره کاخ کرملین برای دفاع از این قلعه با عمق زیاد و عرض وسیع کنده شده بود که سال 1813 پر می‌شود.
کلیسای جامع “سنت باسیل” یک نقشه اصلی شامل 9 کلیسا دارد که بر روی یک پایه ساخته شده و همگی به کلیسای اصلی مرتبط می‌شوند.
کلیسای اصلی به یک خیمه بلند منتهی می‌شود و 9 کلیسای کوچک دیگر توسط گنبدهای کوچک از یکدیگر متمایز هستند. کلیسای سنت باسیل به طور کلی شامل هشت گنبد به‌علاوه‌ی یک گنبد کوچک در جنوب کلیسای اصلی می‌شود.
در پایان ساخت کلیسای سنگی، برای محافظت از کلیسا در برابر اثرات جوی و جلوگیری از خرابی مصالح، تمام دیوارهای آن با رنگ‌های قرمز و سفید پوشانده شد. اما پوشش اولیه دیواره‌ها و گنبد این ساختمان نامشخص است؛ زیرا این پوشش سال 1595 طی یک آتش‌سوزی از بین رفت.
این بنا که بارها گرفتار آتش شده بود، در نیمه دوم قرن هفدهم بازسازی و سقف چوبی آن با آجرهای قوس‌دار جایگزین شد. در همین زمان، نقش‌های رنگارنگ نیز بر دیوار اتاق‌ها، راهروها و دیواره‌های خارجی کلیسا نقش بست.
سال 1683 نیز سقف‌های این کلیسا باردیگر کاشی‌کاری شد.حروف زردرنگ نقش بسته بر کاشی‌های آبی پررنگ بر دیوارها گویای داستان ساخت و بازسازی کلیسای “سنت باسیل” هستند، اما این نوشته‌ها یک قرن بعد طی یک مرمت از بین رفت. ناقوس کلیسا در سال 1680 با دو ناقوس جدید جایگزین شد.
کلیسای سنت باسیل در سال 1737 باردیگر در چنگ آتش اسیر شد و حدود نیم‌قرن بعد بار دیگر مورد بازسازی قرار گرفت که این بار تغییراتی اساسی در ساختمان آن به وجود آمد؛ تا آنجا که نام برخی بناهای آن نیز تغییر کرد.
در جریان جنگ جهانی اول، توپخانه ارتش فرانسه دستور تخریب کلیسای “سنت باسیل” را دریافت کرد. در همین زمان این کلیسا توسط ارتش ناپلئون تماما غارت شده بود. اما به محض اتمام جنگ، باردیگر مهندسان شروع به بازسازی بنای ویران شده کلیسا کردند.
در سال 1928 کلیسای سنت باسیل به عنوان یکی از آثار بزرگ ملی و جهانی تحت حمایت دولت روسیه درآمد. چند دهه بعد (1991) درهای کلیسا به روی بازدیدکنندگان باز شد اما نه به عنوان مکانی برای عبادت، بلکه به عنوان یک موزه تاریخی که تا به امروز نیز تقریبا به همین شکل باقی مانده است.
از سال 1920 تا به امروز بنای این کلیسا و موزه تاریخی چهار بار ترمیم شده که هر کدام تغییرات زیادی در آن به وجود آورد. اما سال 1990 در تاریخچه این کلیسا سالی مهم و برجسته است. در این سال کلیسای سنت باسیل در یونسکو ثبت جهانی و پس از آن در سال 2007 به عنوان یکی از عجایب هفتگانه روسیه نام گذاری شد.
