آشنایی با خانه مقدم – تهران
خانه مقدم در تهران، خیابان امام خمینی، بین خیابان شیخ هادی و خیابان ولیعصر، جنب بانک ملت ، پلاک 249 واقع است.
این خانه که به واسطه داشتن اشیای تاریخی و گرانبها به گرانترین خانه جهان مشهور شده، متعلق به استاد محسن مقدم پسر کوچکتراحتساب الملک شهردار دوره ناصر الدین شاه قاجار است.
زندهیاد استاد مقدم جزو اولین باستان شناسان ایرانی بود که به همراه اساتید باستان شناسی در محوطههای تاریخی فعالیت میکرد.
وی همچنین از شاگرداناستاد کمال الملک، باستان شناس و مؤسس دانشگاه هنرهای زیبا و استاد دانشگاه تهرانبود که با همسر فرانسوی زبانش تصمیم گرفتند همه هم و غم خود را برای برپا کردن یک موزه از اشیای گرانبهایی که در حال از بین رفتن است بگذارند.
استاد مقدم در آبان ماه 1351، خانۀ پدری خود را به همراه تمامی آثار موجود در آن به دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا و گروه باستانشناسی دانشگاه تهران برای آموزش و پژوهش در فرهنگ گذشته و سپس عموم مردم وقف نمود.
این خانه که به موزه مقدمتغییر نام یافته، با مساحتی حدود 2117 متر مربع شامل سه حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری است و هر حیاط از قسمتهای مختلفی تشکیل شده است.
اتاق پذیرایی یا سالن گاه نگاری در ضلع جنوبی بنا، محل کار، فعالیتهای علمی و پذیرایی از میهمانان بوده است.
حوضخانه این بنا در دوره مظفری (1224- 1213 قمری) همزمان با احداث خانه توسط احتساب الملک بنا شده است و تزئینات دیوارهای آن توسط دکتر محسن مقدم از کاشی و قطعات ظروف سفالین برگرفته از آثاری نفیس متعلق به سدههای چهارم تا سیزدهم قمری است که سیر و تحول صنعت سفال و کاشی ایران را به نمایش میگذارد.
اتاق قاجار یا سالن زمستانی بنا با آثار ارزندهای از دوران زندیه و قاجاریه چون طاقچه گچبری زندیه از اصفهان، شومینهای از قصر فیروزه، کاخ «فیروزه خانم» سوگلی ناصرالدین شاه و… تزیین شده است و به همین دلیل آن را اتاق قاجار نامیدهاند.
ایوانهای بسیار زیبایی نیز در ساختمان بنا مشهود هستند، یکی از آنها با نمای بیرونی به شکل دو سنتوری با گچبری ایرانی و روی چهار ستون با گچ بری کرنتی بر پا شده است.
این ایوان با دو رشته پلکان مارپیچ از حیاط قابل دسترسی است و هنوز شکل قدیم خود را حفظ کرده است. تزیینات این محل توسط دکتر مقدم و با استفاده از کاشیهای کوپاچه (چند رنگ) صفوی، آینهکاری زندیه و قاجار و کاشیهای معرق و خشتی قاجار و پهلوی اول صورت گرفته است.
ایوان دیگر با استفاده از کاشیهای دوران زندیه و قاجار مزین شده و در وسط آن حوضچه مرمری کوچکی متعلق به حمام فتح علی شاه کار گذاشته شده است که آب از آن فوران کرده و از طریق یک جوی باریک به داخل استخر میریزد.
استخر مذکور که در حاشیه شمالی حیاط بیرونی واقع شده است در سال 1335 در جریان سفر زنده یاد دکتر مقدم به اسپانیا، از روی استخر و آب نماهای باغ الحمراء (باغی از دوران صدر اسلام اسپانیا) الگوبرداری و با استفاده از حوض یاد شده و تعدادی فواره قدیمی اجرا شد.
این خانه در سالهای دهه 30 و 40 توسط پروفسور پوپ مورخ آمریکایی که مقالهای با عنوان بررسی هنرهای ایران در مجله «سپید و سیاه» نوشته بود، به گرانترین خانه جهان معروف شد و هنوز هم جزو یکی از منحصر به فردترین خانههای ایران و جهان به شمار میآید.
در کنار تمام در و دیوارهای کاشی کاری شده و زیبای عمارت مقدم، اتاق کوچکی راه ورودی به زیرزمین خانه است که تمام در و دیوار آن با سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی و صدف و مرجان های زیبا نقش داده شده است.
مقدم در سال 1351 خانه پدری خود را با تمام آثار ارزشمندش وقف دانشگاه تهران کرد و در سال 1366 دار فانی را وداع گفت.
پس از مرگش نیز همسرش در سال 69 تولیت موزه را در اختیار مستقیم دانشگاه تهران قرار داد و سرانجام پس از چند سال عملیات مرمت، در مرداد ماه سال 88 در این خانه به روی بازدیدکنندگان گشوده شد.
خانه یا موزه مقدم در سال 1379 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 2929 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.