شیگرو بان

1- شیگرو بان, در سال 1957, در شهر توکیو به دنیا آمد۲٫ بین سالهای ۸۰-۱۹۷۷ در انستیتوی معماری کالیفرنیای جنوبی به آموزش معماری پرداخت. پس ازآن درسالهای ۸۲ -۱۹۸۰ در مدرسه معماری کوپر یونیون۳ به تکمیل آموخته های خود پرداخت. مدت دو سال در دفتر آراتا ایسوزاکی۴ کار کرد(۸۳-۱۹۸۲) ودر سال ۱۹۸۴ موفق به دریافت لیسانس معماری مدرسه کوپر یونیون شد. و نتیجه مطالعات خود را در سال ۱۹۸۵ منتشر کرد. از سال ۹۵-۱۹۹۳ پروفسور و استاد افتخاری معماری در دانشگاه هنر تاما۵ و از ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ مشاور کمیسیون عالی سازمان ملل در امر مهاجران و پناهندگان (UNHCR) بود. شیگرو بان در سال ۱۹۹۷ برترین معمار جوان ژاپن شد و جایزه JIA را دریافت نمود.
سایر سوابق دانشگاهی او عبارتند از:
۱ـ پروفسور افتخاری معماری از دانشگاه ملی یوکوهاما۶ . (۹۹-۱۹۹۵)
۲ـ پروفسور افتخاری معماری از دانشگاه نیهون۷ . (۲۰۰۰-۱۹۹۶)
۳ـ پروفسور مدعو دانشگاه کلمبیا.۸ (۲۰۰۰)
۴ـ عضو مدعو مرکز دو نالد دانشگاه کلمبیا.
۵ـ پروفسور دانشگاه کیو.۹
۲- بی تردید, تحصیل در مدرسه کوپر یونیون، تاثیر به سزایی در شکل گیری تفکر شیگرو بان داشته است. او در ابتدا علاقه‌ی بسیار زیادی به پنج معمار نیویورک۱۰ داشت و در اثر همین علاقه به مدرسه کوپر یونیون وارد شد.درآن زمان سه‌عضو ازپنج معمار نیویورک ـ‌جان هیدک۱۱, پیتر آیزنمن۱۲, و ریچارد میر۱۳ ـ در مدرسه کوپر یونیون تدریس می‌کردند. تاثیری که جان هیدک بر شگیرو بان می‌گذارد، در آثار اولیه او بسیار محسوس است, (در ادامه بحث به آن می‌پردازم.) شیگرو بان تلاش خستگی ناپذیری جهت خلق روشهای سازه‌ای نو، از خود نشان داد و توانست آثار معماری بدیعی با این روش‌ها بوجود آورد.
آثار او را می توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
۱ـ۲ طراحی در سبک هیدک
شیگرو بان در ادامه تفکر هیدک, از خانه به عنوان مهمترین فضای زندگی شروع به کار کرد. خانه‌هایی که او طراحی نمود, بسیار متاثر از خانه های طراحی شده توسط هیدک هستند. او در پروژه Villa K (1987 )ـ که تحت تأثیر خانه‌ی دیوار ۱۴ هیدک است ـ به نقش دیوار در ساختمان توجه نمود . ویلا از سه دیوار شکل گرفته است. دیوارخطی، که سیرکولاسیون خانه را سازماندهی می کند. دیوار مدوری، که فضاهای داخلی ویلا را در بر می گیرد و دیوار استوانه‌ای شکلی، که فضاهای سرویس و آشپزخانه و حمام را درخود جای داده است”۱۵٫
نکته قابل توجه دیگر در طرح این ویلا, ورود از طریق یک پل به طبقه اول است. از آنجا که سایت این ویلا دارای چشم انداز بسیار زیبایی است, شیگرو بان ورودی ویلا را یک طبقه بالا برده تا ساکنان همواره در ورود و خروج، از آن چشم انداز زیبا بهره کافی ببرند.همچنین در پروژه I House (1991)،دو دیوار چوبی در دو سمت شرق و غرب خانه به صورت مستقل طراحی نمود، بگونه‌ای که ” این دیوارها دارای سازه‌ی مستقل هستند و بوسیله‌ی سازه‌های کابلی مهار شده‌اند. “۱۶ استفاده از دیوار در پروژه خانه‌ای با سه دیوار(۱۹۹۸) به اوج قدرت شکلی خود می رسد. او در این پروژه با سه دیوار شاخص پروژه را سازماندهی می کند.”دیوارU شکل، که سه ضلع خانه را دربر می گیرد. دیوار کنار پله، که دارای سازه مستقل است, و پله به آن کنسول شده است. دیوارمنحنی شکل، که فضاهای مکانیکی موردنیاز کارفرما را از فضاهای اصلی خانه جدا می‌کند. این سه دیوار, هر یک با عملکرد و شخصیت خود, بوسیله‌ی رنگ یا دیوارهای شیشه‌ای یا صیقلی شده، مشخص شده‌اند, تا بر بازتاب‌های خود در فضا تاکید بیشتری کنند”۱۷٫
۲ـ۲ طراحی فضاهای داخلی با لوله های کاغذی
در این مرحله استفاده از لوله‌های کاغذ بی ارزش (Paper Cheap) مورد توجه شیگرو بان قرار می گیرد. در طرح نمایشگاه مبلمان و کارهای شیشه‌ای آلوار آلتو (۱۹۸۶) ، که بوسیله‌ی موزه هنر مدرن نیویورک (MOMA) برنامه ریزی شده بود، شیگرو بان در ابتدا به یک فضای نمایشگاهی با سبک فضاهای داخلی آلتو، از مصالح چوبی، نظر داشت, اما محدودیت های مالی مانع تحقیق آن شد. از آنجا که درپایان نمایشگاه, مصالح آن باید جمع آوری می‌شد, لوله‌های کاغذبی ارزش به عنوان یک مصالح آلتر ناتیو مطرح شده و در پارتیشن‌ها و پانل‌ها و صفحه‌های نمایش ایستاده از آن استفاده شد.
“پتانسیل لوله های کاغذ بی ارزش به عنوان یک ماده ساختمانی, از این پروژه شکل گرفت و به عبارتی شروعی برای معماری کاغذی۱۸ بود۱۹″.او همچنین در طرح نمایشگاهی جهت ارائه آثار یک معمار ژاپنی به نام Emilio Ambasz (1993 و ۱۹۸۹) از لوله‌های کاغذی جهت طراحی فضای داخلی استفاده کرد. از آنجا که قرار بود این نمایشگاه در نقاط مختلف برپا شود از چهار نوع لوله‌ی کاغذی با قطرهای متفاوت استفاده کرد, تا در هنگام حمل، این لوله‌ها درون همدیگر قرار گیرند و حجم حمل ونقل کاهش یابد”۲۰٫
۳ـ۲ طراحی دیوارهای داخلی و خارجی با لوله‌های کاغذی
در این مرحله، لوله‌های کاغذ بی ارزش در دیواره‌های خارجی هم مورد استفاده قرار گرفتند. اولین ساختمان از سری ساختمانهای لوله کاغذی، که در آن لوله‌های کاغذ نقش سازه‌ای هم به عهده داشتند, پروژه آلاچیق کاغذی۲۱ ۱۹۸۹ است.” این آلاچیق, از ۴۸ لوله کاغذی به قطر ۵/۳۲ سانتی متر و ضخامت ۵/۱ سانتی متر و ارتفاع ۹۰/۳ متر، که بر روی پایه‌های کوتاهی از بتن پیش ساخته قرار گرفته‌اند، تشکیل شده است.وفاصله بین لوله‌ها با پارافین مخصوصی درزبندی شده است”.۲۲پروژه‌ی دیگری که تمام دیوارهای داخلی و خارجی آن از لوله‌های کاغذ ساخته شده ‌است, پاویون اوداوارا۲۳ (۱۹۹۰) است. این پاویون از ۳۳۰ لوله کاغذ به قطر ۵۳ سانتیمتر و ضخامت ۱۵ سانتیمتر و ارتفاع ۸ متر تشکیل شده است. به دلیل محدودیت‌های زمانی، سازه‌ی پروژه از استیل ساخته شد، اما سازه‌ی ورودی اصلی پاویون از لوله‌های کاغذی با اتصالات پیشرفته‌ای طراحی شده است. همچنین از ورقه‌های نازک شفافی جهت درزبندی بین لوله‌های کاغذ استفاده شده است، که بدین طریق نوارهای باریکی از نور وارد فضاها می‌شوند.
۴ـ۲ طراحی خانه با مبلمان‌های سازه‌ای۲۴
در این روش از قالب‌های چوبی ساخته شده در کارخانه, بعنوان عناصر سازه‌ای استفاده شده است. مبلمان (قفسه‌ها) از عناصر ضروری هر خانه به شمار می‌آیند. در این روش، مبلمان تنها بعنوان یک عنصر تعریف کننده‌ی فضاها مطرح نیست، بلکه علاوه بر آن، بعنوان یک عنصر سازه‌ای هم مطرح می‌شود.
۵-۲ طراحی سازه‌های کاغذی
شیگرو بان به استفاده از لوله‌های کاغذی در طراحی فضاهای داخلی یا دیواره‌های خارجی بسنده نکرد و توانست با تقویت این لوله‌ها و تولید آنها در کارخانه‌های خاصی، سازه‌ی ساختمان را بوسیله‌ی این لوله‌ها طراحی کند.
او در گالری کاغذی ۲۵ (۱۹۹۴) که بعنوان دفتر کار و گالری موسسه ایسی میاکی طراحی شده است، از لوله‌های کاغذی به عنوان سازه و جداکننده فضاهای داخل و خارج استفاده نمود.” پلان این گالری که از یک فضای باریک و دراز به طول ۱۶ متر و عرض۳/۵ متر تشکیل شده است, بر پایه‌ی آگوراهای یونانی طراحی شده است. ردیف ستونهای جلویی، سایه‌های بلندی بر کف می‌اندازند، که در طول روز تغییر می‌کنند و احساس یک انیمیشن را ایجاد می‌کنند. لوله‌های کاغذی بکار برده شده در این بنا برای اولین بار بصورت ضد حریق تولید شده اند.” ۲۶
شاید ضد حریق شدن لوله‌های کاغذی، بهانه‌ی مناسبی برای داوطلبان ساخت کلیسای سوخته شد که بر جای آن کلیسا، کلیسای دیگری بسازند.
پروژه‌ی کلیسای کاغذی۲۷ (۱۹۹۵) توسط داوکلبانی که عبادگاهشان در زمین‌لرزه‌ای دچار آتش سوزی شده بود، سفارش داده شد. اولین خواسته‌ی پروژه، سادگی آن بود، بگونه‌ای که دانشجویان و داوطلبان بتوانند بدون هیچ گونه ماشینی آن را بر پا سازند.
راحتی باز و بسته کردن هم جزو اولین شرایط بود که جابجایی سازه را در آینده ممکن می‌ساخت. مصالح بوسیله‌ی شرکت‌های زیادی هدیه داده شد و “ساخت آن تنها در پنج هفته بوسیله‌ی ۱۶۰ داوطلب انجام گرفت. ۵۸ لوله کاغذی در یک بافت بیضی گون که بر پایه‌ی طرح کلیسای برنینی استوار بود، طراحی شد.”۲۸
در قسمت ورودی، فضای بین لوله‌های کاغذ گشوده‌تر است, بگونه‌ای که نمای کلیسا کاملاً دعوت کننده به درون باشد. به عبارت دیگر، داخل و خارج را به هم پیوند می‌دهد. شیگرو بان درباره‌ی این کلیسا می‌گوید: ” تجربه‌ی این ساختمان موقت و کوچک، کمتر از تجربه‌ی یک کاتدرال بزرگ و با شکوه نیست”.۲۹
خانه‌ی کاغذی۳۰ (۱۹۹۵) پروژه‌ دیگری است، که در آن از سازه‌ی کاغذی استفاده شده است. در واقع کل “این خانه از لوله‌های کاغذی به ارتفاع۷۰/۲سانتی متر و ضخامت ۵/۱ سانتی‌متر و قطر۲۸ سانتی‌مترساخته شده است. سازه، دیواره‌های داخلی و خارجی، مبلمان و حتی سرویس‌ها هم از کاغذ طراحی و ساخته شده‌اند”۳۱٫
۶ـ۲ طراحی پناهگاههای کاغذی۳۲
این روش شامل پناهگاههای موقتی می‌شود، که برای بازماندگان یک زلزله‌ی بزرگ یا مهاجران ناشی از تضادهای نژادی ساخته شده‌اند.
در پروژه‌ای که به سفارش کمیسیون عالی حقوق بشر سازمان ملل برای مهاجران در آفریقا طراحی شد، (۱۹۹۴) از چادرهایی که به جای پایه‌های چوبی یا فلزی، از سازه‌ای با لوله‌های کاغذ برپا می شوند, استفاده شده است.
همچنین در یک مجموعه مسکن موقتی۳۳ (۱۹۹۵) “از جعبه‌های آبجو (جعبه‌های پلاستیکی که از بطری‌های آبجو باقی مانده و با ماسه پرشده‌اند) برای پی ساختمان استفاده شده است. دیوارها شامل لوله‌های کاغذی هستند, که دارای قطر ۱۰۸ میلیمتر و ضخامت ۴ میلیمتر بوده و با نوار اسفنجی ضد آب شده‌اند. برای پوشش سقف از یک فرم چادری دو لایه که هم سقف خانه را می‌پوشاند وهم قابلیت باز شدن برای تهویه هوا را دارد، استفاده شده است.
هنگامی که به شدت به گرما و تاثیرات بازتابی آن در اواسط زمستان احتیاج پیدا کردیم، این مسکن، بسیار مناسب به نظر می‌رسد”.۳۴
۷ـ۲ بینابین فضای داخل و خارج۳۵
قرارگیری بینابین فضای داخل و خارج در یک خانه، بوسیله‌ی استفاده از ماشین ـ بعنوان بازکننده‌ی دیوارها ـ‌ قابل تحقق است. شیگرو بان در این دوره آثارش، نوعی بازگشت به سنت معماری ژاپنی را تجربه کرده است. فضا در معماری ژاپنی بسیار انعطاف پذیر است و قابلیت تغییر و تبدیل فضاها به کاربری‌های مورد نیاز وجود دارد.
نمونه‌ی بارز این انعطاف پذیری هیروباهای ژاپنی هستند. هیروبا۳۶، عبارتست از فضای بازار سنتی ژاپن, که دارای عرض راهرو کم و پیچ و خم‌های زیادی است, که در حالت عادی به کاربری خاص خود پاسخ می‌دهد. اما در روزهای ملی و جشن‌های عمومی، کل هیروبا وحجره‌های اطراف آن تا عمق زیادی گشوده ‌شده و پذیرای حضور مردم می‌شوند. استفاده از مصالح سبک در تقسیم‌بندی فضاها، باعث این انعطاف پذیری ‌شده است.
با توجه به این ویژگی، شیگرو بان در پروژه خانه با دیوارهای پارچه‌ی (۱۹۹۵) توانست به فضایی قابل توجه دست یابد. این خانه از پروژه‌های قابل توجه دهه آخر قرن بیستم است که”، تحت تاثیر خانه‌ی فارنزورث، (اثر میس وندرو) هم قرار دارد”.۳۷
“زوجی که مشتری این پروژه بودند، از گشودگی فضایی خانه‌ی سنتی ژاپن بسیار لذت می‌بردند. (آنها می‌توانند از بالای یک حصار کوتاه، هنگامیکه برروی یک تراس باز نشسته‌اند، با همسایگان صحبت کنند.)“۳۸
“تاویل دیگری از سبک سنتی ژاپن با مصالح و تکنولوژی معاصر, باعث بوجود آمدن عرصه فضایی وسیعی به سمت جنوب و شرق شده است و پرده‌های وسیعی نمای طبقه دوم و سوم را می پوشانند. در زمستان، بوسیله‌ی یک سری درب‌های شفاف که بینابین پرده و فضاهای خانه قرار می‌گیرند، می‌توان خانه را کاملاً پوشاند و از تبادل حرارتی بیش از حد جلوگیری کرد”.۳۹
خانه در حالتی که پرده‌هایش بسته شده‌اند، یادآور بسته‌بندی‌های کریستو۴۰ هم می‌باشد.
همچنین او در پروژه خانه ۵/۴۱۲ (۱۹۹۵) که در زمینی به ابعاد ۲۵×۱۵ متر مربع طراحی کرده است، زمین را به پنج قسمت ۱۵×۵ متر مربعی تقسیم نموده و دوقسمت را برای فضاهای پر و سه قسمت را برای فضاهای خالی برنامه‌ریزی کرده است, اما “مرز بین این پرها و خالی‌ها بصورت اعجاز گونه‌ای از بین رفته است و فضای مبهمی که بینابین آنها خلق می‌شود, هم فضای داخل است و هم فضای خارج“۴۲٫
به عبارتی، انواع متفاوتی از فضا را می‌توان بوسیله‌ی کنترل عناصر متحرک ـ در شرایط مختلف آب و هوایی‌ـ ‌تجربه کرد.
خانه‌ی بدون دیوار۴۳ (۱۹۹۷) و خانه‌ی مربع نه قسمتی۴۴ (۱۹۹۷) هم پروژه‌های دیگری از این دست هستند, که کوشش شده است, مرز بین داخل و خارج محو گردد و فضا انعطاف پذیری بسیار زیادی داشته باشد.
در مجموع، در این دسته آثار هم می‌توان توجه و تاکید بسیار زیاد شیگرو بان را بر دیوار مشاهده کرد. دیوار و پلان آزاد یا انعطاف پذیر، مهمترین مسائل مطرح در خانه‌های او هستند.
۸ـ۲ طراحی سازه‌های عظیم کاغذی۴۵
شیگرو بان در استفاده از سازه‌های کاغذی تا بدانجا پیش رفت, که توانست, سازه‌های عظیم را بوسیله‌ی مصالح کاغذی, طراحی و اجرا نماید.
پوشش فضایی, به ابعاد ۵/۲۲×۷/۲۶ متر مربع, با ارتفاع ۸/۷ متر, بوسیله‌ی سازه‌ی لوله کاغذی، اولین تجربه‌ی او در سال ۱۹۹۸ بوده است.” کارفرمای این پروژه یک شرکت خانه‌سازی با مصالح چوبی بود, که خواستار یک فضای سر پوشیده‌ی بزرگ، جهت نگهداری قطعات چوبی در مقابل تغییرات آب و هوا بود. سازه‌ی پروژه می‌بایست دارای سهولت درنصب باشد، تا کارگران همان شرکت بتوانند, این گنبد کاغذی را بر پا سازند”.۴۶
در طرح این گنبد, از لوله‌هایی کاغذی با اتصالات چوبی و پیچ و مهره استفاده شده است.
شیگرو بان، در طرح پاویون ژاپن در نمایشگاه‌ هانور آلمان (۲۰۰۰) هم، از سازه‌های کاغذی استفاده کرد.
موضوع اصلی نمایشگاه هانور، محیط زیست بود، بنابراین او تصمیم گرفت که با استفاده از ضایعات صنعتی و کاغذهای بی‌ارزش، به خلق سازه‌ای عظیم بپردازد. او در باره‌ی این پروژه می‌گوید: “ایده‌ی اصلی، خلق تونلی از لوله‌های کاغذ, مانند پروژه گنبد کاغذی بود. هر چند گنبد کاغذی بوسیله‌ی اتصالات چوبی اجرا شده بود،اما من نظرم را در مورد استفاده از یک بافت پوسته‌ای از لوله‌های کاغذ بدون درز را با پروفسور فرای اوتو۴۷ در میان گذاشتم. ایده‌ی دیگر، استفاده از روش ساخت آسان با تکنولوژی پایین بود. بنابراین، اتصالات را از نوارهای فلزی یا پارچه‌ای طراحی کردیم. برای پوشاندن سطح روی پاویون، می‌خواستیم از P.V.C استفاده کنیم، اما PVC را نمی‌توان از زباله بوجود آورد. بطور کاملاً اتفاقی، یک کیف ضد آب را کشف کردیم, که مورد پسند مشتریان واقع نشده بود و به کارخانه باز گردانده شده بود. بنابراین با آن کارخانه صحبت کردیم و کیف‌ها را با قیمت ارزان از آنها خریده و در پوسته‌ی خارجی از آن استفاده کردیم”.۴۸
۳ـ پرسش اصلی پس از مطالعه‌ی آثار شیگروبان، دلایل موفقیت او در حوزه جهانی است. چگونه او توانسته ـ بعنوان یک معمار موفق ـ در سطح جهانی مطرح شود؟
۱-۳ آموزش یافتن نزد استادان بزرگ معماری:
” روش طراحی من شامل استفاده از هندسه در سبک پنج معمار نیویورک واستفاده از خصوصیات هندسی اشکال و استفاده از دیوارها برای خلق مکان در سبک هیدک است.“ ۴۹
۲-۳ توجه نمودن به سنت و فرهنگ ژاپنی .
۳-۳ مردم گرا بودن .
”من بعنوان یک معمار، خواستار خلق ساختمانهای زیبا در مناطق حادثه دیده هستم. می‌خواهم مردم را به حرکت وادارم و سطح زندگی آنها را بهتر کنم. اگر من این مسیر را طی نکنم، غیر ممکن است که بتوانم یک معماری با معنی خلق کنم و سهم مهمی در ساختن جامعه، بعنوان یک معمار، داشته باشم .“۵۰
۴-۳ ایده‌های معمارانه داشتن.
و در پایان با اخلاق فروتن وار ژاپنی اش می‌گوید:
”من فکر نمی‌کنم، معماری هستم، که در سیستم موجود تغییر زیادی ایجاد کرده‌ام، من فقط تکنولوژی و مصالح موجود را با روشی متفاوت به کار می‌برم.“